Khám phá phong tục đón tết cổ truyền dân tộc Tày

Khám phá phong tục đón tết cổ truyền dân tộc Tày

Dân tộc Tày chiếm số lượng đông nhất trong các dân tộc của tỉnh Bắc Kạn, chiếm 54% dân số. Vào ngày 27, 28 tháng chạp âm lịch, các gia đình dân tộc Tày đã nhộn nhịp thịt lợn, gói bánh chưng.

>> Nét đẹp độc đáo tết cổ truyền đồng bào dân tộc H'Mông

Những con lợn to nhất được chọn thịt trong ngày tết. Thịt lợn được chế biến thành nhiều món ăn đặc trưng của người Tày, như thịt lam, thịt treo gác bếp, lạp sườn, thịt ướp muối gừng… và một phần để gói bánh chưng.

Người Tày không gói bánh chưng vuông như người Kinh mà gói bánh chưng dài. Những tàu lá dong xanh mướt được chọn lựa kỹ càng, gạo nếp phải là nếp hái được chọn từng bông ngoài ruộng, cùng thịt lợn béo, đỗ xanh, lạt giang.

Ngoài bánh chưng, bánh dày, bánh khảo còn có bánh gio. Người ta đốt lá cây sau sau (cây thuộc họ sồi) lấy tro hòa nước, gạn trong rồi đổ gạo nếp vào ngâm. Bánh gói xong được hấp cho đến khi trong suốt như hổ phách, khi ăn chấm đường, hoặc nước mật, rất được ưa thích vì nó cho cảm giác mát và rất lợi cho tiêu hóa.

Nhà khá giả nhất định không thiếu được hai loại bánh làm công phu là pẻng phạ - bánh trời). Khẩu shi (bánh bỏng) trông bên ngoài giống như bỏng ngô ép mật dưới xuôi nhưng hương vị thì đặc biệt hơn rất nhiều. Loại bánh này làm đơn giản nhưng cũng thuộc loại không phải ai cũng có. Rồi chà lam (tựa bánh dẻo), các loại mứt, rất nhiều mứt, nổi tiếng nhất là mứt mận Bác Kạn, trông như miếng hổ phách, ăn một lần khó mà không trở lại đúng cái nơi làm ra nó để được ăn lần hai. Cuối cùng mới đến bánh rán.

Ngày đầu năm người ta đi Xông đất. Sang mồng Hai những chàng rể mới phải lo đi tái bố mẹ vợ. Đồ lễ là các loại bánh trái, một đôi gà đủ sống - mái. Có nơi (phong tục xưa còn lưu lại) đồ lễ có thể tới 120 đôi bánh chưng, 120 đôi bánh dày. Có nơi nhất thiết phải có miếng thịt cheo cắt suốt chiều dài con lợn. Rể già thủ tục có phần xuề xòa hơn nhưng không được sơ suất. Vật quan trọng nhất là một con gà thiến. Ngày này ra đường, thấy tấp nập vợ chồng con cái đèo nhau, kèm theo lủng lẳng một con gà nhốt trong giọ kêu váng khắp đường ngang ngõ tắt, rất vui và ấm áp.

Thông thường người Tày tiễn các cụ vào mồng ba tết bằng lễ hóa vàng, như tục dưới xuôi. Nhưng ở dưới xuôi, sau ngày tiễn các cụ là bắt đầu công việc của năm mới: Nông dân thì xuống đồng, người buôn bán ra chợ…, còn với người Tày-Nùng thì công việc quan trọng nhất tiếp theo là chuẩn bị để ăn Tết lại vào rằm tháng Giêng. Lại mổ lợn, gói bánh… y hệt tết chính. Ngày ba mươi tháng giêng là Tết Đáp Nọi, rất được quan tâm. Có nơi người ta còn tổ chức đón Giao thừa lại. Loại thức ăn ưa chuộng của tết này là pẻng đắp nặm (một loại bánh trôi mặn).

Suốt ròng rã cả tháng sau Tết Nguyên đán, người ta chỉ ăn với chơi hoặc đi hội. Đàn ông thì uống rượu, chơi phỏm, chơi lảy cỏ (một trò chơi đi kèm rượu). Đàn bà đi làm lấy ngày rồi túi bụi với đủ thứ bánh trái.

Như đã nói, người Tày rất tự trọng và mến khách (nhất là khách ở xa), vì thế bạn không bao giờ nên ra khỏi nhà của họ vào những ngày Tết mà chưa uống cạn một vài chén rượu men lá với gia chủ. Rượu có nồng độ vừa phải, thơm mùi rừng núi, là thứ nước uống chính suốt cả tháng trời.